kemo-
sentez
1. Dolaşım Sistemi Nedir?
Dolaşım sistemi, kanın vücut boyunca dolaşmasını sağlayarak hücrelere oksijen, besin maddeleri ve hormonları taşır. Aynı zamanda karbondioksit ve diğer metabolik atıkların vücuttan uzaklaştırılmasına yardımcı olur. Dolaşım sistemi, iki ana bileşenden oluşur:
-
Kalp: Kanı pompalayan organ.
-
Kan Damarları: Kanın vücutta dolaşmasını sağlayan yapılar (arterler, venler, kılcal damarlar).
2. Dolaşım Sisteminin Bileşenleri
2.1. Kalp
Kalp, dört odacıktan oluşan kaslı bir organdır: iki atriyum (kulakçık) ve iki ventrikül (karıncık). Kalp, oksijen açısından zengin kanı vücuda pompalar ve oksijeni azalmış kanı akciğerlere gönderir.
Kalbin çalışma mekanizması iki ana aşamadan oluşur:
-
Sistol: Kalbin kasılarak kanı vücuda ve akciğerlere pompaladığı aşama.
-
Diyastol: Kalbin gevşeyerek kanla dolduğu aşama.
Kalbin atım hacmi şu formül ile hesaplanabilir:
Kardiyak Debi (L/dk)=Atım Hacmi (ml/atım)×Kalp Hızı (atım/dk)\text{Kardiyak Debi (L/dk)} = \text{Atım Hacmi (ml/atım)} \times \text{Kalp Hızı (atım/dk)}Kardiyak Debi (L/dk)=Atım Hacmi (ml/atım)×Kalp Hızı (atım/dk)
Burada kardiyak debi, kalbin bir dakikada vücuda pompaladığı kan miktarını ifade eder.
2.2. Kan Damarları
Dolaşım sistemi boyunca kanı taşıyan üç temel damar türü vardır:
-
Arterler (Atardamarlar): Kalpten kanı vücuda taşırlar ve genellikle oksijen bakımından zengin kan taşırlar (akciğer arterleri hariç).
-
Venler (Toplardamarlar): Vücuttan kanı kalbe geri getirirler. Genellikle oksijen bakımından fakir kan taşırlar (akciğer venleri hariç).
-
Kılcal Damarlar: Arterler ve venler arasında bulunan ince damarlardır. Gaz, besin ve atık maddelerin hücrelerle değişimini sağlarlar.
Kan basıncı şu formül ile ifade edilir:
Kan Basıncı=Kardiyak Debi×Damar Direnci\text{Kan Basıncı} = \text{Kardiyak Debi} \times \text{Damar Direnci}Kan Basıncı=Kardiyak Debi×Damar Direnci
2.3. Kan
Kan, dört ana bileşenden oluşur:
-
Plazma: Kanın sıvı kısmıdır ve su, elektrolitler, hormonlar, besin maddeleri ve atık ürünleri içerir.
-
Alyuvarlar (Eritrositler): Oksijen taşıyan hücrelerdir. Oksijen, hemoglobin molekülleri aracılığıyla taşınır.
Formül (oksijen taşıma):
Hb+O2→HbO2Hb + O_2 \rightarrow HbO_2Hb+O2→HbO2
-
Akyuvarlar (Lökositler): Bağışıklık sisteminin bir parçası olarak vücudu enfeksiyonlardan korurlar.
-
Trombositler: Kanın pıhtılaşmasını sağlar.
3. Kan Dolaşımı
Dolaşım sistemi iki ana döngüden oluşur:
-
Büyük Dolaşım: Oksijenli kanın kalpten vücuda, oksijeni azalmış kanın ise vücuttan kalbe taşındığı döngüdür.
Formül (büyük dolaşım):
Kalp (sol ventriku¨l)→Arterler→Kılcal Damarlar→Venler→Kalp (sag˘ atriyum)\text{Kalp (sol ventrikül)} \rightarrow \text{Arterler} \rightarrow \text{Kılcal Damarlar} \rightarrow \text{Venler} \rightarrow \text{Kalp (sağ atriyum)}Kalp (sol ventriku¨l)→Arterler→Kılcal Damarlar→Venler→Kalp (sag˘ atriyum)
-
Küçük Dolaşım: Oksijeni azalmış kanın kalpten akciğerlere taşındığı ve burada oksijenlendikten sonra tekrar kalbe döndüğü döngüdür.
Formül (küçük dolaşım):
Kalp (sag˘ ventriku¨l)→Akcig˘er Arterleri→Akcig˘er→Akcig˘er Venleri→Kalp (sol atriyum)\text{Kalp (sağ ventrikül)} \rightarrow \text{Akciğer Arterleri} \rightarrow \text{Akciğer} \rightarrow \text{Akciğer Venleri} \rightarrow \text{Kalp (sol atriyum)}Kalp (sag˘ ventriku¨l)→Akcig˘er Arterleri→Akcig˘er→Akcig˘er Venleri→Kalp (sol atriyum)
4. Bağışıklık Sistemi Nedir?
Bağışıklık sistemi, vücudu patojenlere karşı koruyan ve hastalıklarla mücadele eden savunma sistemidir. Bağışıklık sistemi, enfeksiyonlara karşı direnç sağlar ve yabancı maddeleri tanıyıp yok eder. İki ana bağışıklık türü vardır:
-
Doğuştan Bağışıklık (İnnate İmmünite): Doğal olarak vücutta bulunan genel savunma mekanizmalarıdır.
-
Kazanılmış Bağışıklık (Adaptif İmmünite): Patojenlere karşı spesifik bağışıklık yanıtları geliştiren mekanizmadır.
5. Bağışıklık Sistemi Hücreleri ve Bileşenleri
Bağışıklık sistemi, çeşitli hücreler ve moleküller aracılığıyla çalışır:
-
Akyuvarlar (Lökositler): Enfeksiyonlarla savaşan beyaz kan hücreleridir. İki ana alt gruba ayrılır:
-
Fagositler: Patojenleri yutarak sindiren hücrelerdir (örn. makrofajlar ve nötrofiller).
-
Lenfositler: Spesifik bağışıklık tepkileri oluşturan hücrelerdir. İki ana türü vardır:
-
B Lenfositleri: Antikor üretir ve patojenleri işaretler.
-
T Lenfositleri: Hücresel bağışıklığı düzenler, virüs bulaşmış hücreleri yok eder.
-
-
Formül (antikor üretimi):
B Lenfositleri+Patojen→Antikorlar\text{B Lenfositleri} + \text{Patojen} \rightarrow \text{Antikorlar}B Lenfositleri+Patojen→Antikorlar
-
Antikorlar: Patojenlere özgü olarak üretilen proteinlerdir ve bağışıklık sisteminin patojenleri tanımasını sağlar.
-
Lenf Düğümleri: Lenf sıvısındaki patojenleri filtreleyen yapılar olup bağışıklık yanıtını başlatmada önemli rol oynar.
6. Bağışıklık Tepkisi
Bağışıklık sistemi, patojenleri tanıdıktan sonra birkaç savunma mekanizması ile tepki verir:
-
Enflamasyon: Hasarlı dokulardan salınan kimyasal sinyaller (örneğin histamin), kan damarlarının genişlemesine ve bağışıklık hücrelerinin enfeksiyon bölgesine toplanmasına yol açar.
-
Fagositoz: Fagosit hücreler, patojenleri yutar ve sindirir.
-
Hücresel Bağışıklık: T lenfositleri, enfekte hücreleri tanır ve yok eder.
7. Bağışıklık Sisteminde Bellek
Kazanılmış bağışıklık sistemi, patojenlerle tekrar karşılaşıldığında daha hızlı ve etkili bir yanıt geliştirmek için immünolojik bellek oluşturur. Bu mekanizma, aşıların çalışma prensibini oluşturur; aşılar, vücuda zayıflatılmış veya inaktive edilmiş patojenlerin tanıtılmasıyla bağışıklık belleği geliştirir.
8. Dolaşım ve Bağışıklık Sistemi Hastalıkları
-
Hipertansiyon: Kan basıncının sürekli olarak yüksek olması durumu.
-
Ateroskleroz: Arter duvarlarında plak birikmesi sonucu damarların sertleşmesi ve daralması.
-
Anemi: Yeterli miktarda sağlıklı kırmızı kan hücresi veya hemoglobin bulunmaması.
-
HIV/AIDS: Bağışıklık sistemini zayıflatarak vücudun enfeksiyonlara karşı savunmasını düşüren bir virüs.
-
Otoimmün Hastalıklar: Bağışıklık sisteminin kendi sağlıklı hücrelerine saldırdığı durumlar (örneğin, lupus, romatoid artrit).
Hap Bilgi:
-
Dolaşım sistemi, kan yoluyla vücuda oksijen, besin ve hormon taşır, karbondioksit ve atık ürünleri uzaklaştırır.
-
Kalp, kanı vücuda (büyük dolaşım) ve akciğerlere (küçük dolaşım) pompalar.
-
Bağışıklık sistemi, vücudu patojenlere karşı korur; B ve T lenfositleri spesifik bağışıklık yanıtları geliştirir.
-
Antikorlar, bağışıklık sisteminin patojenleri tanımasını sağlayan proteinlerdir.
-
Hipertansiyon, ateroskleroz ve otoimmün hastalıklar, dolaşım ve bağışıklık sistemi hastalıklarının başında gelir.